تأثیر کنش های اینستاگرامی سلبریتی ها بر سبک زندگی کاربران ایرانی

رسانه نقش پررنگی در سبک زندگی شهروندان در دنیای مدرن ایفا می‌کند و شبکه‌های اجتماعی، تغییرات بنیادینی در سبک زندگی و فرهنگ جوامع ایجاد کرده‌اند. برخی شبکه‌های اجتماعی همچون «اورکات» و «یاهو ۳۶۰» آغازگر فعالیت در این همسان‌سازی بوده‌اند اما امروز این سکان به شبکه‌های اجتماعی عکس‌محوری مانند اینستاگرام رسیده است.

این شبکه‌ها، با یکسان‌سازی علایق، سلایق و اندیشه‌ها، نگرش‌های مسلط در این فضا را به کاربران‌شان انتقال می‌دهند. اینستاگرام به بخش مهمی از زندگی ایرانیان در فضای مجازی تبدیل شده است. فعالیت در این شبکه اجتماعی نیز همانند سایر شبکه‌ها، در محورهای مختلفی همچون سرگرمی، کسب‌وکار، ترویج عقاید، هنر و تبلیغات صورت می‌گیرد و با هشتگ‌گذاری، امکان جستجو و دستیابی به سوژه به راحتی میسر می‌شود. این دسترسی و کاربری آسان موجب شده است که اینستاگرام به ابزاری پرطرفدار در ایران تبدیل شود و فضا را برای تغییر نگرش و سبک زندگی فراهم کند.

 نقش سلبریتی‌ها

سلبریتی‌ها در فضای رسانه‌محور، نقش اساسی دارند. افرادی که خانه‌زاد رسانه‌اند و خود را مدیون آن می‌دانند، در واقع پیاده نظام قدرت برای تغییرات فرهنگی در جوامع خودی و غیرخودی هستند. این افراد با سبک زندگی، بروز و ظهور و اخبار مربوط به زندگی شخصی و فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی خود، تغییرات را ممکن و آسان می‌کنند. تغییر در رفتارهای اجتماعی، پوشش و اولویت‌های فرهنگی تابعی از کنش‌های آنان است. با تغییرات پدید آمده در فضای فناورانه، امکان کسب شهرت برای بسیاری از اقشاری که در گذشته این فرصت را نداشته‌اند فراهم می‌شود؛ از سوی دیگر، با توجه به اهمیت شهرت و امکاناتی که برای افراد در ابعاد مادی و روانی فراهم می‌سازد، بسیاری از افراد چه عادی و چه سرشناس، با استفاده از این رسانه‌ها، در تقلای رسیدن به شهرت، دیده شدن و افزایش تعداد مخاطبان خود هستند؛ موضوعی که در میزان لایک‌ها، کامنت‌ها، فالوورها و… خود را به نمایش می‌گذارد. بر این اساس، سلبریتی‌ها در ایران، تبدیل به طبقه‌ای الگویی شده‌اند که در اصطلاح جامعه‌شناختی، گروه‌های مرجع تلقی می‌شوند. شبکه اجتماعی اینستاگرام نیز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مصادیق این امر، به محلی برای حضور سلبریتی‌ها و دنبال‌کنندگان آن‌ها از آحاد مختلف جامعه و مکانی برای تغییر سبک زندگی متناسب با زندگی اجتماعی سلبریتی‌ها تبدیل شده است. به این ترتیب، جذابیت شبکه‌های اجتماعی اینترنتی از یک‌سو و سهولت فعالیت در این دسته از جوامع از سوی دیگر، سبب می‌شود تا رابطه میان عضویت و حضور در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی و تغییرات مربوط به سبک زندگی کاربران عضو، به عنوان یک پرسش جدی برای پژوهشگران عرصه فرهنگ و ارتباطات مطرح شود.

بررسی پیشینه پژوهش‌های داخلی و خارجی نشان می‌دهد که در ارتباط با شبکه اجتماعی اینستاگرام مطالعات محدودی صورت گرفته و بیشتر پژوهش‌های خارجی، درباره شبکه‌های اجتماعی به صورت عام انجام شده است. عاطفه عباسی و دکتر علی جعفری در پژوهشی که در شماره اول سال ۲۷ فصلنامه «پژوهش‌های ارتباطی» با عنوان «تأثیر کنش‌های اینستاگرامی سلبریتی‌ها بر سبک زندگی کاربران ایرانی» منتشر شده در پی پاسخگویی به این پرسش هستند که کنش‌های سلبریتی‌ها در اینستاگرام چه تأثیری بر سبک زندگی کاربران ایرانی اینستاگرام دارد؟ پژوهشی که به لحاظ موضوع و نوع نگاهش، نو و متفاوت از مطالعات پیشین به شمار می‌رود و نتایجش را در ادامه می‌خوانید.

تأثیر فرهنگ سلبریتی بر دیگران

فرهنگ سلبریتی در عصری که با گسترش فرهنگ رسانه‌های تعاملی همراه است، با چرخش تعاملی، منجر به ارتباط عاطفی با کاربران و هواداران و در نتیجه، تأثیری بی‌واسطه بر دنبال‌کنندگان شده است. از این ‌رو، گسترش رسانه‌های اجتماعی همچون اینستاگرام که توسعه ارتباطات شخصی را شتاب بخشیده، زمینه ظهور فرهنگ سلبریتی را تسهیل کرده است؛ به‌ویژه که بسیاری از کاربران ایرانی مدتی طولانی از وقت خود را صرف آن می‌کنند. نتایج نشان می‌دهد که ۲۵درصد از واریانس مربوط به تغییرات سبک زندگی کاربران ایرانی، با تأثیر صفحات اینستاگرام سلبریتی‌ها تبیین می‌شود. کنشگران ایرانی در فضای مجازی، شبکه اینستاگرام را بستری برای نمایش زندگی روزانه، به اشتراک‌گذاری جنبه‌های جذاب سبک زندگی و ارائه گزارشی از تفریحات و لذت‌های فردگرایانه می‌دانند.

به این ترتیب، راهبردهای نمایشی کنش‌گران در شبکه اجتماعی اینستاگرام، بیشتر در جهت بازنمایی سبک زندگی مدرن است و بر مبنای نظریه استفاده و رضایت‌مندی کاربران نیز به دنبال محتواها، برنامه‌ها و شبکه‌هایی می‌روند که جوابگوی نیازها، ذائقه‌ها و علاقه‌مندی آنان باشد. روشن است که هرچه میزان استفاده از اینستاگرام و پیروی از سلبریتی‌ها بیشتر باشد، تغییر در سبک زندگی نیز بیشتر خواهد بود. با استناد به نظریه سبک زندگی بوردیو می‌توان گفت؛ سبک زندگی همان اعمال و کارهایی است که به شیوهای خاص طبقه‌بندی شده و حاصل ادراکات خاص است. امروزه گسترش شبکه‌های اجتماعی، دامنه گسترده‌ای از افراد را به سوی ایده‌آل‌ها و توجه به مدیریت بدن هدایت می‌کند. توجه به زیبایی، گرایش به آرایش و ظاهر، در میان کاربرانی که به نحوی اعتیادآور به شبکه‌های اجتماعی مجازی وابسته هستند، بیشتر است. در تبیین نتایج این فرضیه می‌توان گفت که طبق الگوی تمایز اجتماعی بوردیو، کاربران اینستاگرام با پیروی از سلبریتی‌های اینستاگرام، پوشش ویژه‌ای را انتخاب می‌کنند تا به‌نحوی، خود را متمایز از سایر افراد ببینند. درواقع این افراد هستند که فضای ارتباطی و جغرافیای ارتباطی را مشخص می‌کنند.

ارتباط بین فردی، شکل دیگری از اعتماد است که در روابط چهره‌به‌چهره، خود را نشان می‌دهد و در هر نوع شبکه‌ای که فرد در آن مشارکت دارد، به کار می‌رود. عمده‌ترین میراث اندیشه بوردیو برای جامعه‌شناسی، مصرف و تحلیل سبک‌های زندگی، تحلیل ترکیب انواع سرمایه برای تبیین الگوهای مصرف، بررسی فرضیه تمایز یافتن طبقات از طریق الگوهای مصرف و مبنای طبقاتی قرایح و مصرف فرهنگی است. با توجه به یافته‌ها و نتایج پژوهش، پیشنهادهایی ارائه می‌شود ازجمله  طبقه‌بندی سلبریتی‌ها و ارتقای سواد رسانه‌ای مخاطب در مواجهه با چهره‌ها به عنوان یک راهکار. نتایج حاصل از این پژوهش حکایت از آن دارد که کنش سلبریتی‌ها بر سبک زندگی کاربران ایرانی اینستاگرام تأثیرگذار است و با توجه به این مقوله، پیشنهاد می‌شود که رسانه ملی سیاست‌گذاری روشنی برای تربیت، استعدادیابی و معرفی سلبریتی‌های متناسب با سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی طراحی کند و به طراحی زمینه‌ای برای معرفی، رشد و ماندگاری چهره‌ها بپردازد.